Landamerkjamál milli Syðra-Lóns og Sauðaness

(Ekki er hægt að opna bók á réttum stað þar sem blaðsíðutal vantar)

Uppskrift
Ár 1888 fimmtudaginn 21 Júní mán. var merkjadómur settur að Syðra-Lóni á Langanesi í 
landamerkjamálinu milli Syðra-Lóns og Sauðaness. 
Þess skal getið, að merkjaganga sú, sem ákveðið var 16 Maí f.á., að fram skyldi fara fimmtudaginn 
22 Septembermánaðar árið sem leið, fórst fyrir, sökum fyrirfallandi embættisanna sýslumannsins í 
Þingeyarsýslu og meðfram sökum tíðarfarsins. Í dóminum sátu auk syslumannsins í Þingeyjarsýslu B. 
Sveinssonar, sem oddvita merkjadómsins, samkvæmt nefningu 16 Maí f.á. 
1. Guðmundur bóndi Einarsson Eiði. 
2. Jón bondi Bjarnarson Laxárdal. 
3. Árni bóndi Daviðsson á Itraálandi (nú Gunnarst.) 
4. Ólafur syslunefndarm. Jónsson Kúdá. 
Rituðu þeir undir svolagað eiðspjall: 
Eg Guðmundur Einarsson, eg Jón Bjarnarson, eg Árni Davísson, eg Ólafur Jónsson, 
lofa og sver, að leysa dómsstarfa þann af hendi, sem eg hefi verið kvaddur til í landaþrætunni milli 
jarðarinnar Syðra-Lóns og kirkjujarðarinnar prestssetursins 
Sauðaness, eftir beztu samvisku. Svo 
sannarlega hjálpi mér 
guð og hans heilaga orð. 
Guðmundur Einarsson 
Jón Björnsson 
Árni Davíðsson 
Ólafur Jónsson 
Var þvínæst gengið á merki, og svo ráð fyrir gert að allir hlutaðeigendur, dómsmenn og málsaðilar 
skyldu mætast við svonefnda “Gunnlögsarbotna”, til að rannsaka örnefni og staðháttu. 
B Sveinsson 
Ólafur Jónsson 
Jón Björnsson 
Árni Davíðsson 
G. Einarsson 
Sama dag var merkjadómurinn aftur settur á samastað af sömu dómendum, eftir að þeir höfðu 
gengið á merki og kynnt sér vandlega staðháttu og örnefni, sem liggja að hinu umþrætta landi. Við 
merkjagöngu þessa, voru einnig viðstaddir málssóknar 
aðilar fyrir hönd eiganda Syðra 
-Lóns Helgu 
Jónsdóttur sem situr í óskiftu búi. Sæmundur hreppstjóri Sæmundsson á Heiði, sem nú er og mættur 
fyrir dóminum og framleggur í þessu tilliti umboðsskjal d.s. 21 Júní þ.á. sem framlegst tölul. 4 
svohljóðandi: og en 
sameigandi hennar að 1/6 hluta jarðarinnar Jón bóndi Benjamínsson í Þórshöfn 
mætti sjálfur og hafði hann einnig verið við merkjagönguna. Fyrir hönd varnaraðila Sauðanesskirkju 
var viðstaddur við areiðina og mætti fyrir dóminum cand.phil. Skapti Jósepsson, sem framlagði 
skipunarbréf norður- og austur amtsins d.s. 17. ágúst f.á. og ennfremur Beneficium Processus Gratuiti 
fyrir merkjadómi d.s. sama dag. Voru skjöl þessi upplesin og hljóðuðu þannig: og einkend tölul. 5. og 
6. svohljóðandi: 
Einnig voru til staðar við áreiðina nokkur vitni sem gáfu upplýsingar um umþrætt örnefni og 
landamerki. 
Sækjendur málsins beiddu bókað að þeir krefðust sam að landamerkja línan milli Syðralóns og 
Sauðaness, sé yrði ákveðin með merkjadómi yfir mitt Markvatn, í miðja Markgróf og þaðan beina 
stefnu í Gunnlögsá og ráði áin merkjum í Gunnlögsárbotna eður upptök árinnar, og þaðan beina 
stefnu í Lautinantsvörðu. og að neðanverðu aftur móts við Sauðanes, úr miðju Markvatni eftir 
áðurgreindri línu niður í 
sjó á háubökkum. Til sönnunar þessari kröfu sinni framleggur hann 10 
skriflega vitnisburði, sem voru upplesnir og einkendir tölul. 7-16 ind. svohljóðandi: Jafnframt lýsir 
hann yfir því, að land þetta það, sem liggur innan ofangreindra ummerkja, gagnvart Sauðanesi, hafi 
verið notað átölulaust af Syðra-Lónsbónda í ómunatíð. Samkvæmt þessu krefjast sækendur, að land 
þetta verði dæmt eign Syðra-Lóns, og að þeir með dómi verði alveg fríaðir við kostnað málsins. 
Verjandi málsins lagði fram vörn qvoad formalia, ásamt staðfestu eftirriti úr sáttanefndabók 
Svalbarðssóknar d.s. 20. þ.m. þar sem hann krefst að málinu verði frávísað merkjadóminum og að 
sækendur málsins Helga Jónsdóttir og Jón Benjamínsson verði dæmd insolidum, til að greiða allan 
málskostnað í þessu máli, og þar á meðal til að endurgjalda málsfærslu laun, og allan ferða kostnað til 
mín, sem skipaðs verjanda Sauðaness kirkju, eins og málið ekki hefði verið gjafsóknarmál og jafnframt 
geymir verjandi sér rétt til þess, að svara í aðalefni málsins, verði því eigi frávísað merkjadómi; skjöl 
þessi voru upplesin og einkend töluliður 17 og 18. Svohljóðandi: Var málið þvínæst tekið upp til dóms 
úrskurðar eða dóms samkvæmt kröfu verjanda. 
BSveinsson 
Guðm. Einarsson 
Jón Björnsson 
Árni Davíðsson 
Ólafur Jónsson 
Að stundu liðinni var dómurinn aftur settur á sama stað, með sömu mönnum, og var þá í 
ofangreindu máli um landamerki milli Sauðaness og Syðra-lóns kveðinn upp svo látandi 
Dómur: 
Þar eð verjandi hefir neitað því, að sækjendur málsins hafi samið landamerkjaskrá, samkvæmt 3 gr. 
landamerkjalaganna 17 marz 1882, sem framlögð hafi verið fyrir sáttanefndina, og lögð til grundvallar 
fyrir sáttatilrauninni í þessu máli, og þar eð, sækjendur ekki hafa framlagt skjal þetta áteiknað af 
sáttanefndinni, né það heldur verður séð með vissu, af hinum framlögðu skjölum, sérílagi eftirritinu 
af sáttanefndarbókinni, að sækendur hafi gætt greindra fyrirmæla laganna, þó það virðist að benda til 
þess, þá verður eigi hjá því komist, að frávísa þessu máli, frá landamerkjadómi, sökum vantandi 
lögmætrar sáttatilraunar. Dagpeningar dómsmanna samtals 30 kr, og 10 kr. í kost og tæring, til hins 
skipaða verjanda greiði sækendur málsins. 
Málið hefir sem gjafvarnarmál verið flutt vítalaust. 
Því dæmist rétt að vera: 
Málinu frávísast merkjadóminum. 
Sækjendur málsins Helga Jónsdóttir á Syðra-Lóni, og Jón bóndi Benjaminsson á Þórshöfn greiði 
dagpeninga dómsmannanna samtals 30 kr. samt 10 kr. í kost og tæring til hins skipaða talsmanns 
verjanda Cand. philos Skapta Jósepssonar. 
Hinn ídæmda máslskostnað að greiða innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa undir að för að 
lögum. 
Dómurinn var upplesinn í réttinum. 
Rétti slitið. 
BSveinsson 
Ólafur Jónsson 
Guðmundur Einarsson 
Jón Björnsson 
Árni Davíðsson 
Ár 1888 fimmtudaginn hinn 12 Júlí, var aukaréttur Þingeyjarsýslu settur og haldinn að Einarsstöðum 
í Reykjahverfi af B. Sveinssyni með undirskrifuðum vottum, til þess að nefna menn í dóm í 
landaþrætumálinu milli Skóga og Skarða með hjáleigum Einarsst 
. 
Fyrir réttinum var mættur aðili málsins Sigurpáll Arnason á Skógum, sem framlagi eftirrit úr sáttabók 
Húsavíkursátta umdæmis, um arangurslausa sáttatilraun í málinu og vísan þess til merkjadóms. Þetta 
skjal var upplesið og einkent tölul. 1. svohljóðandi: # # 
Fyrir hönd verjana varnaraðila sameigandi jarðarinnar Skarða með hjaleigunni Einarsstöðum Jóns 
Ágústs Árnasonar, Jóns Jónssonar og Ekkjunnar Jakobinu Jónsdóttir var mættur í réttinum Jon 
alþingismaðr Jónsson á Stóru Reykjum, sem framlagði heraðlútandi umboðsskjal d.s. í dag; sem var 
upplesið og einkent tölul. 2 svohljóðandi: # # 
Að svo voxnu máli nefndi því næst sýslumaðurinn í landamerkja dóm: 
1. Björn bónda Stefánsson í Valadal 
2. Þorlákur bóndi Stefansson á Ísólfsstöðum 
3. Sigurjón bóndi Halldórsson á Hallbjarnarstöð. 
4. Jóhannes bóndi Johannesson Itri-Tungu 
5. Þorbergur bóndi Eiríksson Syðri-Tungu 
6. Kristján bondi Sigurðsson Bakka 
7. Kristján bóndi Johannsson Saltvík 
8. Sigurjón bóndi Jóhannesson Laxamýri 
Skoraði sýslumaður þá á sækjanda að nefna 2 menn úr dóminum, og nefndi hann úr dóminum Þorberg 
bónda Eiríksson á Syðri-Tungu og Jóhannes bónda Jóhannesson á Itri-Tungu. 
Því næst nefndi verjandi eftir askorun úr dóminum Þorlak Stefansson á Ísólfsstöðum og Sigurjón 
Jóhannesson á Laxamýri. 
Samkvæmt þessu, skipa þá merkja dóminn auk sýslumannsins sem oddvita: 
1. Björn bóndi Stefánsson Valadal 
2. Sigurjón bóndi Halldorsson Hallbjarnarstöðum 
3. Kristján bóndi Sigurðsson Bakka 
4. Kristján bóndi Johannsson Saltvík 
Varð það síðan samkomulag, að merkjagangan skyldi framfara fyrri hluta Septembermánaðar þann dag 
sem oddviti tiltekur og tilkynnir málsaðilum og dómsmönnum. Málspartar komu sér saman um að 
heyra vitni stemd og óstemd. 
Upplesið 
Rétturinn hafinn 
BSveinsson 
Sigurpáll Árnason 
Jón Jónsson 
Rjettarvitni. 
Sigurður Sigurðsson 
Ásmundur Jónsson 
Ár 1888 föstudaginn hinn 14. dag september var merkjadómur settur að Skógum í Reykjahverfi í 
landaþrætumálinu milli tjeðra jarðar, og jarðarinnar Skarða með hjáleigunni Einarsstöðum. Í dóminum 
sátu, auk syslumannsins í Þingeyjarsýslu B. Sveinssonar sem oddvita dómsins, eptir nefningu 12. júlí 
þ.á. Björn bóndi Stefansson í Valadal, Sigurjón bóndi Halldorsson á Hallbjarnarstöðum, Kristján bóndi 
Sigurðsson á Bakka og Kristján bóndi Jóhannesson á Saltvík. 
Rituðu þeir undir svolagað eiðspjall: 
Eg Björn Stefánsson, og Sigurjón Halldorsson, og Kristján Sigurðsson og eg Kristján Jóhannesson lofa 
og sver, að leysa dómstarfa þann af hendi, sem eg hefi verið kvaddur til í landaþrætumálinu milli 
jarðarinnar Skoga og jarðarinnar 
Skarða með hjáleigunni Einarsstöðum í Reykjahverfi eptir beztu samvizku 
og þekkingu. Svo sannarlega hjálpi mjer Guð og hans heilaga orð. 
Björn Stefánsson 
SJ Halldórsson 
Kristján Sigurðsson 
Kristján Jóhannesson 
Þess skal getið að oddviti dómsins hafði með brjefi dags. 8 September þ.m. tilkynnt dómendum og 
málsaðilum að merkjagangan skyldi framfara í dag, enda var sækjandinn Sigurpáll bóndi Árnason í 
Skógum einnig tilstaðar, og fyrir hönd eigenda Skarða alþingismaður Jón Jónsson á Reykjum samkvæmt 
umboðsskjali áður framlögðu undir tölulið 2. Sækjandinn lagði fram landamerkja skrá fyrir Skógum 
dags. 4. janúar þ.á., sem eigendur Skarða hafa eigi viljað viðurkenna, var hún upplesin og einkennd sem 
tölulið 3 svohljóðandi: 
Varnaraðili framlagði afsalsbrjef fyrir jörðunni Skörðum dags. 5. maí 1652 var það upplesið og 
einkennt tölul. 4. svohljóðandi. 
Gengu dómsmenn síðan á merki asamt vitnum sem malspartar hofðu til staðar. 
BSveinsson 
Björn Stefánsson 
Sj Halldórsson 
Kristján Sigurðsson 
Kristján Jóhannesson 
Ár 1888 föstudaginn hinn 14 september var landamerkjadómurinn aptur settur að Skógum og skipaður 
af hinum sömu dómendum, eptir að þeir ásamt málspörtum og vitnum höfðu gengið á merki, og kynnt 
sjer landsháttu og land það, sem málspartar hvor í sínu kalla sjer. 
Sækjandinn Sigurpáll Árnason í Skógum var og tilstaðar í dóminum og krafðist hann, að lagðar væru 
fyrir vitnin sem við merkjagönguna höfðu verið, Guðmund Guðlögsson á Husavík 
og Jón Sigurðsson á Tjörn 
eptir fylgjandi spurningar: 
1. Þekkir vitnið merkistöpul, merkigarð og merkjavörðu sem landamerkja örnefni milli Skarða og 
Skóga. 
2. Hvar liggja þessi örnefni? 
3. Hver hefur brúkað og yrkt landið fyrir sunnan þessi merki að upptökum Skógar? 
Mætti því fyrir dómnum vitnið Guðmundur Guðlögsson á Husavík, sem kvaðst á 3 árinu um 50ugt 
. Eptir 
að hann hafði verið áminntur um, að segja sannleikan og það sem hann eptir beztu vitund vissi rjettast. 
Svarar hann hinum framangreindu spurningum þannig: 
1. Svar við 1. spurningu: Vitnið segist þekkja þessi örnefni öll eins og hann hafi skýrt frá við 
merkjagönguna. 
2. Svar við 2. spurningu: Fyrsta örnefnið Merkjastopullinn 
segir vitnið að sje í árkroknum þarsem Skógá 
beygist til suður, annað örnefnið merkigarðurinn liggi upp úr árkroknum austur að 
Sandhæðinni, og þriðja örnefnið merkivarðan standi austur á Sandhæðinni sjálfri. 
3. Svar við 3. spurningu: Vitnið segir að land þetta 
hafi verið brukað af frá Skógum þau ár öll, sem 
hann hafi verið þar; og muni hann að það sjeu 8 ár síðan hann hafi farið þaðan. 
Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt um það, hvort hann hefði eigi orðið var við Skarðamenn hefðu þókst 
eiga þetta umrædda land, og svarar vitnið því, að hann hafi heyrt það af smalamönnum en ekki af 
eigendum eða ábúendum en að vísu vissi hann nú að einn af þessum smalamönnum Jón Ágúst Árnason 
hefði þá átt nokkurn hluta í Skörðum. 
Þessa skýrslu vitnisins tók varnaraðili jafngilda og hún væri eiðfest. 
Mætti þvinæst fyrir dóminum vitnið Jón Sigurðsson á Tjörn, sem kvaðst vera 40 ára að aldri. Vitnið 
var alvarlega áminnt um að segja sannleikan, og svarar vitnið hinum ofangreindu 3. spurningum á þessa 
leið: 
1. Uppá 1. spurningu svarar vitnið: Já. 
2. Uppá 2. spurningu svarar vitnið að merkistöpullinn liggi í árkróknum þar sem Skogá beygist til 
suðurs, og merkigarðurinn liggi austur frá arkroknum 
upp að Sandhæð, en varðan standi austur 
á Sandhæðinni. 
3. Uppá 3. spurningu svarar vitnið. Vitnið segir, að eigendur Skóga hafi brúkað og yrkt landið, það 
hann vissi átölulaust þann tíma sem hann hafi verið í Skógum, en að það hafi verið fyrir tuttugu 
árum. 
Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt: 
Veit vitnið til þess, að örnefnin merkistopull, merkigarður og merkivarða hafi verið brukuð í daglegu 
tali af öðrum en Skogamönnum. Vitnið synjar fyrir að hann geti munað það eptir svo langan tíma. Enn 
óskaði varnaraðili vitnið gagnspurt um það, hvort hann hefði heyrt þessi örnefni viðhöfð af 
Skarðamonnum, og kvaðst vitnið 
ekki geta munað neitt um það, og bætir því við, að hann ekki hefði vitað 
um neinn ágreining um landamerki milli Skarða og Skóga. Vitnið segist hafa verið eitt ár á Skógum og 
Dýjakoti sem liggur undir Skóga. Mætti þarnæst vitnið Páll Jónsson á Helgastöðum, sem kvaðst vera 48 
ara gamall. Var hann alvarlega áminntur um sannsögli. Hann svarar þarnæst ofangreindum 3. 
spurningum þannig: 
Uppá 1. spurningu svarar vitnið játandi. 
Uppá 2. spurninguna svarar vitnið, að hin umræddu örnefni liggi þar sem Skógá beygist til suðurs. 
Uppá 3. spurningu svarar vitnið að Skogamaður hafi brúkað landið, meðan hann hafi verið í 
Skörðum, sumar og vetur fyrir sunnan merkigarðinn það sem hann hafi tilvitað. Hann bætir því við að 
það sjeu 20 ár, síðan hann 
hafi verið í Skörðum, og hafi hann verið þar 5 ár 
fyrst 4 og eitt ár seinna; hafi 
hann ekki heyrt þau 4. ár neinn ágreining um landamerki milli Skógs og Skarða. 
Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt, hvort vitnið viti til að hin greindu örnefni 
hafi í daglegu tali verið 
brukuð af öðrum en Skógamönnum. Þessu svarar vitnið svo, að hann ekki geti tilgreint fremur einn en 
annan, sem hafi sagt honum um þessi örnefni. – Þá oskaði varnaraðili vitnið gagnspurt um það hvað 
langt væri síðan hann hafi verið þetta eina seinna ár í Skörðum, og segir vitnið að það sjeu 10 ár, og 
hafi hann þá heldur ekki veitt eptir tekt neinum ágreiningi um landamerki millum Skarða og Skóga. 
Varnaraðili tok skýrslu vitnisins Jons Sigurðssonar á Tjörn jafngilda eins og hún væri eiðfest, og vitnið 
Páll Jonsson staðfesti vitnisburð sinn með laganna eiði eptir löglegan undirbúning. 
Sóknaraðili óskaði ennfremur bókað að ágreiningur sá, sem nú hafi verið byrjaður af hálfu 
Skarðamanna um landamerkin milli Skóga og Skarða, hafi ekki komið til orða við síðasta jarðamat, enda 
hafi 
Skogar stigið upp 
að hundraðatali við jarðamatið, en Skörð niður. – Hann kvaðst ekki hafa fleira fram 
að færa, en krafðist að landamerkjalínan milli Skóga og Skarða yrði ákveðin samkvæmt hinni framlögðu 
landamerkjaskrá tölulið 3. og að varnaraðili yrði dæmdur til að greiða allan kostnað málsins. Lagði hann 
svo málið í dóm með venjulegum fyrirvara. 
Varnaraðili bað bókað: Sækjandi byggir kröfu sína til þrætulandsins einkanlega á því, að garður liggi 
upp frá árkróknum, er heiti merkigarður. Það virðist sér fyrst og fremst vera mjög vafasamt, hvort hinn 
svonefndi merkigarður sje mannaverk eða ekki, enda er hann svo stuttur og ógreinilegur að stefna 
verður naumast tekin eptir honum, en það sem snertir nafnið merkigarður, sem og hin onnur örnefni 
merkistöpull og merkivarða, þá liggur næst að ætla, að þau örnefni seu tilbúin í seinni tíð af 
Skógamönnum, því Skarðamenn og Einarsstaða kannast alls ekki við þau, sem gömul eða gild, enda 
sannar framburður vitna þeirra, sem leidd hafa verið ekkert um þau. 
Af heimildarskjali því, sem lagt hefur verið fram töl. 4. og sem opt hefur verið þinglyst og eigi 
mótmælt, sjest það, að Skógá á að ráða merkjum millum Skarða og Skóga. Orðatiltækið í skjalinu virðist 
mjer svo ótvírætt eptir vanalegum skilningi og málvenju, að það þa sje fullkomlega vafalaust, að Skógá 
eigi merkjum að ráða milli jarðanna allt að upptökum. Er því rjettarkrafa mín sú: Að Skörðum með 
hjáleigunni Einarsstöðum verði dæmt land allt norðan við Skogaá, en frá Skógaár upptökum ráði bein 
lína á Sæluhús, og að sækjandi verði skyldaður til að greiða allan kostnað af málinu. Legg eg svo málið 
í dóm með fyrirvara. 
Sækjandinn mótmælti því þannig framkomnu af hálfu verjanda og hjelt sjer til sinnar rjettarkröfu 
og gagna í málinu. 
Málið tekið upp til dóms. 
BSveinsson 
Björn Stefánsson 
Sj Halldórsson 
Kristján Sigurðsson 
Kristján Jóhannesson