Landamerkjamál milli Syðra-Lóns og Sauðaness
(Ekki er hægt að opna bók á réttum stað þar sem blaðsíðutal vantar)
Uppskrift
Ár 1888 fimmtudaginn 21 Júní mán. var merkjadómur settur að Syðra-Lóni á Langanesi í landamerkjamálinu milli Syðra-Lóns og Sauðaness. Þess skal getið, að merkjaganga sú, sem ákveðið var 16 Maí f.á., að fram skyldi fara fimmtudaginn 22 Septembermánaðar árið sem leið, fórst fyrir, sökum fyrirfallandi embættisanna sýslumannsins í Þingeyarsýslu og meðfram sökum tíðarfarsins. Í dóminum sátu auk syslumannsins í Þingeyjarsýslu B. Sveinssonar, sem oddvita merkjadómsins, samkvæmt nefningu 16 Maí f.á. 1. Guðmundur bóndi Einarsson Eiði. 2. Jón bondi Bjarnarson Laxárdal. 3. Árni bóndi Daviðsson á Itraálandi (nú Gunnarst.) 4. Ólafur syslunefndarm. Jónsson Kúdá. Rituðu þeir undir svolagað eiðspjall: Eg Guðmundur Einarsson, eg Jón Bjarnarson, eg Árni Davísson, eg Ólafur Jónsson, lofa og sver, að leysa dómsstarfa þann af hendi, sem eg hefi verið kvaddur til í landaþrætunni milli jarðarinnar Syðra-Lóns og kirkjujarðarinnar prestssetursins Sauðaness, eftir beztu samvisku. Svo sannarlega hjálpi mér guð og hans heilaga orð. Guðmundur Einarsson Jón Björnsson Árni Davíðsson Ólafur Jónsson Var þvínæst gengið á merki, og svo ráð fyrir gert að allir hlutaðeigendur, dómsmenn og málsaðilar skyldu mætast við svonefnda “Gunnlögsarbotna”, til að rannsaka örnefni og staðháttu. B Sveinsson Ólafur Jónsson Jón Björnsson Árni Davíðsson G. Einarsson Sama dag var merkjadómurinn aftur settur á samastað af sömu dómendum, eftir að þeir höfðu gengið á merki og kynnt sér vandlega staðháttu og örnefni, sem liggja að hinu umþrætta landi. Við merkjagöngu þessa, voru einnig viðstaddir málssóknar aðilar fyrir hönd eiganda Syðra -Lóns Helgu Jónsdóttur sem situr í óskiftu búi. Sæmundur hreppstjóri Sæmundsson á Heiði, sem nú er og mættur fyrir dóminum og framleggur í þessu tilliti umboðsskjal d.s. 21 Júní þ.á. sem framlegst tölul. 4 svohljóðandi: og en sameigandi hennar að 1/6 hluta jarðarinnar Jón bóndi Benjamínsson í Þórshöfn mætti sjálfur og hafði hann einnig verið við merkjagönguna. Fyrir hönd varnaraðila Sauðanesskirkju var viðstaddur við areiðina og mætti fyrir dóminum cand.phil. Skapti Jósepsson, sem framlagði skipunarbréf norður- og austur amtsins d.s. 17. ágúst f.á. og ennfremur Beneficium Processus Gratuiti fyrir merkjadómi d.s. sama dag. Voru skjöl þessi upplesin og hljóðuðu þannig: og einkend tölul. 5. og 6. svohljóðandi: Einnig voru til staðar við áreiðina nokkur vitni sem gáfu upplýsingar um umþrætt örnefni og landamerki. Sækjendur málsins beiddu bókað að þeir krefðust sam að landamerkja línan milli Syðralóns og Sauðaness, sé yrði ákveðin með merkjadómi yfir mitt Markvatn, í miðja Markgróf og þaðan beina stefnu í Gunnlögsá og ráði áin merkjum í Gunnlögsárbotna eður upptök árinnar, og þaðan beina stefnu í Lautinantsvörðu. og að neðanverðu aftur móts við Sauðanes, úr miðju Markvatni eftir áðurgreindri línu niður í sjó á háubökkum. Til sönnunar þessari kröfu sinni framleggur hann 10 skriflega vitnisburði, sem voru upplesnir og einkendir tölul. 7-16 ind. svohljóðandi: Jafnframt lýsir hann yfir því, að land þetta það, sem liggur innan ofangreindra ummerkja, gagnvart Sauðanesi, hafi verið notað átölulaust af Syðra-Lónsbónda í ómunatíð. Samkvæmt þessu krefjast sækendur, að land þetta verði dæmt eign Syðra-Lóns, og að þeir með dómi verði alveg fríaðir við kostnað málsins. Verjandi málsins lagði fram vörn qvoad formalia, ásamt staðfestu eftirriti úr sáttanefndabók Svalbarðssóknar d.s. 20. þ.m. þar sem hann krefst að málinu verði frávísað merkjadóminum og að sækendur málsins Helga Jónsdóttir og Jón Benjamínsson verði dæmd insolidum, til að greiða allan málskostnað í þessu máli, og þar á meðal til að endurgjalda málsfærslu laun, og allan ferða kostnað til mín, sem skipaðs verjanda Sauðaness kirkju, eins og málið ekki hefði verið gjafsóknarmál og jafnframt geymir verjandi sér rétt til þess, að svara í aðalefni málsins, verði því eigi frávísað merkjadómi; skjöl þessi voru upplesin og einkend töluliður 17 og 18. Svohljóðandi: Var málið þvínæst tekið upp til dóms úrskurðar eða dóms samkvæmt kröfu verjanda. BSveinsson Guðm. Einarsson Jón Björnsson Árni Davíðsson Ólafur Jónsson Að stundu liðinni var dómurinn aftur settur á sama stað, með sömu mönnum, og var þá í ofangreindu máli um landamerki milli Sauðaness og Syðra-lóns kveðinn upp svo látandi Dómur: Þar eð verjandi hefir neitað því, að sækjendur málsins hafi samið landamerkjaskrá, samkvæmt 3 gr. landamerkjalaganna 17 marz 1882, sem framlögð hafi verið fyrir sáttanefndina, og lögð til grundvallar fyrir sáttatilrauninni í þessu máli, og þar eð, sækjendur ekki hafa framlagt skjal þetta áteiknað af sáttanefndinni, né það heldur verður séð með vissu, af hinum framlögðu skjölum, sérílagi eftirritinu af sáttanefndarbókinni, að sækendur hafi gætt greindra fyrirmæla laganna, þó það virðist að benda til þess, þá verður eigi hjá því komist, að frávísa þessu máli, frá landamerkjadómi, sökum vantandi lögmætrar sáttatilraunar. Dagpeningar dómsmanna samtals 30 kr, og 10 kr. í kost og tæring, til hins skipaða verjanda greiði sækendur málsins. Málið hefir sem gjafvarnarmál verið flutt vítalaust. Því dæmist rétt að vera: Málinu frávísast merkjadóminum. Sækjendur málsins Helga Jónsdóttir á Syðra-Lóni, og Jón bóndi Benjaminsson á Þórshöfn greiði dagpeninga dómsmannanna samtals 30 kr. samt 10 kr. í kost og tæring til hins skipaða talsmanns verjanda Cand. philos Skapta Jósepssonar. Hinn ídæmda máslskostnað að greiða innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa undir að för að lögum. Dómurinn var upplesinn í réttinum. Rétti slitið. BSveinsson Ólafur Jónsson Guðmundur Einarsson Jón Björnsson Árni Davíðsson Ár 1888 fimmtudaginn hinn 12 Júlí, var aukaréttur Þingeyjarsýslu settur og haldinn að Einarsstöðum í Reykjahverfi af B. Sveinssyni með undirskrifuðum vottum, til þess að nefna menn í dóm í landaþrætumálinu milli Skóga og Skarða með hjáleigum Einarsst . Fyrir réttinum var mættur aðili málsins Sigurpáll Arnason á Skógum, sem framlagi eftirrit úr sáttabók Húsavíkursátta umdæmis, um arangurslausa sáttatilraun í málinu og vísan þess til merkjadóms. Þetta skjal var upplesið og einkent tölul. 1. svohljóðandi: # # Fyrir hönd verjana varnaraðila sameigandi jarðarinnar Skarða með hjaleigunni Einarsstöðum Jóns Ágústs Árnasonar, Jóns Jónssonar og Ekkjunnar Jakobinu Jónsdóttir var mættur í réttinum Jon alþingismaðr Jónsson á Stóru Reykjum, sem framlagði heraðlútandi umboðsskjal d.s. í dag; sem var upplesið og einkent tölul. 2 svohljóðandi: # # Að svo voxnu máli nefndi því næst sýslumaðurinn í landamerkja dóm: 1. Björn bónda Stefánsson í Valadal 2. Þorlákur bóndi Stefansson á Ísólfsstöðum 3. Sigurjón bóndi Halldórsson á Hallbjarnarstöð. 4. Jóhannes bóndi Johannesson Itri-Tungu 5. Þorbergur bóndi Eiríksson Syðri-Tungu 6. Kristján bondi Sigurðsson Bakka 7. Kristján bóndi Johannsson Saltvík 8. Sigurjón bóndi Jóhannesson Laxamýri Skoraði sýslumaður þá á sækjanda að nefna 2 menn úr dóminum, og nefndi hann úr dóminum Þorberg bónda Eiríksson á Syðri-Tungu og Jóhannes bónda Jóhannesson á Itri-Tungu. Því næst nefndi verjandi eftir askorun úr dóminum Þorlak Stefansson á Ísólfsstöðum og Sigurjón Jóhannesson á Laxamýri. Samkvæmt þessu, skipa þá merkja dóminn auk sýslumannsins sem oddvita: 1. Björn bóndi Stefánsson Valadal 2. Sigurjón bóndi Halldorsson Hallbjarnarstöðum 3. Kristján bóndi Sigurðsson Bakka 4. Kristján bóndi Johannsson Saltvík Varð það síðan samkomulag, að merkjagangan skyldi framfara fyrri hluta Septembermánaðar þann dag sem oddviti tiltekur og tilkynnir málsaðilum og dómsmönnum. Málspartar komu sér saman um að heyra vitni stemd og óstemd. Upplesið Rétturinn hafinn BSveinsson Sigurpáll Árnason Jón Jónsson Rjettarvitni. Sigurður Sigurðsson Ásmundur Jónsson Ár 1888 föstudaginn hinn 14. dag september var merkjadómur settur að Skógum í Reykjahverfi í landaþrætumálinu milli tjeðra jarðar, og jarðarinnar Skarða með hjáleigunni Einarsstöðum. Í dóminum sátu, auk syslumannsins í Þingeyjarsýslu B. Sveinssonar sem oddvita dómsins, eptir nefningu 12. júlí þ.á. Björn bóndi Stefansson í Valadal, Sigurjón bóndi Halldorsson á Hallbjarnarstöðum, Kristján bóndi Sigurðsson á Bakka og Kristján bóndi Jóhannesson á Saltvík. Rituðu þeir undir svolagað eiðspjall: Eg Björn Stefánsson, og Sigurjón Halldorsson, og Kristján Sigurðsson og eg Kristján Jóhannesson lofa og sver, að leysa dómstarfa þann af hendi, sem eg hefi verið kvaddur til í landaþrætumálinu milli jarðarinnar Skoga og jarðarinnar Skarða með hjáleigunni Einarsstöðum í Reykjahverfi eptir beztu samvizku og þekkingu. Svo sannarlega hjálpi mjer Guð og hans heilaga orð. Björn Stefánsson SJ Halldórsson Kristján Sigurðsson Kristján Jóhannesson Þess skal getið að oddviti dómsins hafði með brjefi dags. 8 September þ.m. tilkynnt dómendum og málsaðilum að merkjagangan skyldi framfara í dag, enda var sækjandinn Sigurpáll bóndi Árnason í Skógum einnig tilstaðar, og fyrir hönd eigenda Skarða alþingismaður Jón Jónsson á Reykjum samkvæmt umboðsskjali áður framlögðu undir tölulið 2. Sækjandinn lagði fram landamerkja skrá fyrir Skógum dags. 4. janúar þ.á., sem eigendur Skarða hafa eigi viljað viðurkenna, var hún upplesin og einkennd sem tölulið 3 svohljóðandi: Varnaraðili framlagði afsalsbrjef fyrir jörðunni Skörðum dags. 5. maí 1652 var það upplesið og einkennt tölul. 4. svohljóðandi. Gengu dómsmenn síðan á merki asamt vitnum sem malspartar hofðu til staðar. BSveinsson Björn Stefánsson Sj Halldórsson Kristján Sigurðsson Kristján Jóhannesson Ár 1888 föstudaginn hinn 14 september var landamerkjadómurinn aptur settur að Skógum og skipaður af hinum sömu dómendum, eptir að þeir ásamt málspörtum og vitnum höfðu gengið á merki, og kynnt sjer landsháttu og land það, sem málspartar hvor í sínu kalla sjer. Sækjandinn Sigurpáll Árnason í Skógum var og tilstaðar í dóminum og krafðist hann, að lagðar væru fyrir vitnin sem við merkjagönguna höfðu verið, Guðmund Guðlögsson á Husavík og Jón Sigurðsson á Tjörn eptir fylgjandi spurningar: 1. Þekkir vitnið merkistöpul, merkigarð og merkjavörðu sem landamerkja örnefni milli Skarða og Skóga. 2. Hvar liggja þessi örnefni? 3. Hver hefur brúkað og yrkt landið fyrir sunnan þessi merki að upptökum Skógar? Mætti því fyrir dómnum vitnið Guðmundur Guðlögsson á Husavík, sem kvaðst á 3 árinu um 50ugt . Eptir að hann hafði verið áminntur um, að segja sannleikan og það sem hann eptir beztu vitund vissi rjettast. Svarar hann hinum framangreindu spurningum þannig: 1. Svar við 1. spurningu: Vitnið segist þekkja þessi örnefni öll eins og hann hafi skýrt frá við merkjagönguna. 2. Svar við 2. spurningu: Fyrsta örnefnið Merkjastopullinn segir vitnið að sje í árkroknum þarsem Skógá beygist til suður, annað örnefnið merkigarðurinn liggi upp úr árkroknum austur að Sandhæðinni, og þriðja örnefnið merkivarðan standi austur á Sandhæðinni sjálfri. 3. Svar við 3. spurningu: Vitnið segir að land þetta hafi verið brukað af frá Skógum þau ár öll, sem hann hafi verið þar; og muni hann að það sjeu 8 ár síðan hann hafi farið þaðan. Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt um það, hvort hann hefði eigi orðið var við Skarðamenn hefðu þókst eiga þetta umrædda land, og svarar vitnið því, að hann hafi heyrt það af smalamönnum en ekki af eigendum eða ábúendum en að vísu vissi hann nú að einn af þessum smalamönnum Jón Ágúst Árnason hefði þá átt nokkurn hluta í Skörðum. Þessa skýrslu vitnisins tók varnaraðili jafngilda og hún væri eiðfest. Mætti þvinæst fyrir dóminum vitnið Jón Sigurðsson á Tjörn, sem kvaðst vera 40 ára að aldri. Vitnið var alvarlega áminnt um að segja sannleikan, og svarar vitnið hinum ofangreindu 3. spurningum á þessa leið: 1. Uppá 1. spurningu svarar vitnið: Já. 2. Uppá 2. spurningu svarar vitnið að merkistöpullinn liggi í árkróknum þar sem Skogá beygist til suðurs, og merkigarðurinn liggi austur frá arkroknum upp að Sandhæð, en varðan standi austur á Sandhæðinni. 3. Uppá 3. spurningu svarar vitnið. Vitnið segir, að eigendur Skóga hafi brúkað og yrkt landið, það hann vissi átölulaust þann tíma sem hann hafi verið í Skógum, en að það hafi verið fyrir tuttugu árum. Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt: Veit vitnið til þess, að örnefnin merkistopull, merkigarður og merkivarða hafi verið brukuð í daglegu tali af öðrum en Skogamönnum. Vitnið synjar fyrir að hann geti munað það eptir svo langan tíma. Enn óskaði varnaraðili vitnið gagnspurt um það, hvort hann hefði heyrt þessi örnefni viðhöfð af Skarðamonnum, og kvaðst vitnið ekki geta munað neitt um það, og bætir því við, að hann ekki hefði vitað um neinn ágreining um landamerki milli Skarða og Skóga. Vitnið segist hafa verið eitt ár á Skógum og Dýjakoti sem liggur undir Skóga. Mætti þarnæst vitnið Páll Jónsson á Helgastöðum, sem kvaðst vera 48 ara gamall. Var hann alvarlega áminntur um sannsögli. Hann svarar þarnæst ofangreindum 3. spurningum þannig: Uppá 1. spurningu svarar vitnið játandi. Uppá 2. spurninguna svarar vitnið, að hin umræddu örnefni liggi þar sem Skógá beygist til suðurs. Uppá 3. spurningu svarar vitnið að Skogamaður hafi brúkað landið, meðan hann hafi verið í Skörðum, sumar og vetur fyrir sunnan merkigarðinn það sem hann hafi tilvitað. Hann bætir því við að það sjeu 20 ár, síðan hann hafi verið í Skörðum, og hafi hann verið þar 5 ár fyrst 4 og eitt ár seinna; hafi hann ekki heyrt þau 4. ár neinn ágreining um landamerki milli Skógs og Skarða. Varnaraðili óskaði vitnið gagnspurt, hvort vitnið viti til að hin greindu örnefni hafi í daglegu tali verið brukuð af öðrum en Skógamönnum. Þessu svarar vitnið svo, að hann ekki geti tilgreint fremur einn en annan, sem hafi sagt honum um þessi örnefni. – Þá oskaði varnaraðili vitnið gagnspurt um það hvað langt væri síðan hann hafi verið þetta eina seinna ár í Skörðum, og segir vitnið að það sjeu 10 ár, og hafi hann þá heldur ekki veitt eptir tekt neinum ágreiningi um landamerki millum Skarða og Skóga. Varnaraðili tok skýrslu vitnisins Jons Sigurðssonar á Tjörn jafngilda eins og hún væri eiðfest, og vitnið Páll Jonsson staðfesti vitnisburð sinn með laganna eiði eptir löglegan undirbúning. Sóknaraðili óskaði ennfremur bókað að ágreiningur sá, sem nú hafi verið byrjaður af hálfu Skarðamanna um landamerkin milli Skóga og Skarða, hafi ekki komið til orða við síðasta jarðamat, enda hafi Skogar stigið upp að hundraðatali við jarðamatið, en Skörð niður. – Hann kvaðst ekki hafa fleira fram að færa, en krafðist að landamerkjalínan milli Skóga og Skarða yrði ákveðin samkvæmt hinni framlögðu landamerkjaskrá tölulið 3. og að varnaraðili yrði dæmdur til að greiða allan kostnað málsins. Lagði hann svo málið í dóm með venjulegum fyrirvara. Varnaraðili bað bókað: Sækjandi byggir kröfu sína til þrætulandsins einkanlega á því, að garður liggi upp frá árkróknum, er heiti merkigarður. Það virðist sér fyrst og fremst vera mjög vafasamt, hvort hinn svonefndi merkigarður sje mannaverk eða ekki, enda er hann svo stuttur og ógreinilegur að stefna verður naumast tekin eptir honum, en það sem snertir nafnið merkigarður, sem og hin onnur örnefni merkistöpull og merkivarða, þá liggur næst að ætla, að þau örnefni seu tilbúin í seinni tíð af Skógamönnum, því Skarðamenn og Einarsstaða kannast alls ekki við þau, sem gömul eða gild, enda sannar framburður vitna þeirra, sem leidd hafa verið ekkert um þau. Af heimildarskjali því, sem lagt hefur verið fram töl. 4. og sem opt hefur verið þinglyst og eigi mótmælt, sjest það, að Skógá á að ráða merkjum millum Skarða og Skóga. Orðatiltækið í skjalinu virðist mjer svo ótvírætt eptir vanalegum skilningi og málvenju, að það þa sje fullkomlega vafalaust, að Skógá eigi merkjum að ráða milli jarðanna allt að upptökum. Er því rjettarkrafa mín sú: Að Skörðum með hjáleigunni Einarsstöðum verði dæmt land allt norðan við Skogaá, en frá Skógaár upptökum ráði bein lína á Sæluhús, og að sækjandi verði skyldaður til að greiða allan kostnað af málinu. Legg eg svo málið í dóm með fyrirvara. Sækjandinn mótmælti því þannig framkomnu af hálfu verjanda og hjelt sjer til sinnar rjettarkröfu og gagna í málinu. Málið tekið upp til dóms. BSveinsson Björn Stefánsson Sj Halldórsson Kristján Sigurðsson Kristján Jóhannesson